Dorgali

S’amistade de Juanni Ghesparru Pira e Alberto La Marmora, sa ‘e sette partes

Sos hontos de Sarbadore Monne iscrittos in limba Sarda

S’amistade  de Juanni Ghesparru Pira e Alberto La Marmora,  sa ‘e sette partes

Di: Carlo Crisponi


Che semmus arribaos a sa ‘e sette partes de su hontu de La Marmora in Durgale.

Oje ammus a iscobiare hie urint sos bandios hi abiant crihau de isorrobare a La Marmora, numenes hi abiant fattu duos pastores a pustis hi sos de  sa Zustissia los abiant intesos po humprender si d’ishiant carchi hosa.

Comente amus naràu innantis in su contu, s’Autoridade de Zustissia de Casteddu aiat fatu denussia contra a sas pessones chi aiant tentu e iscutu a La Marmora e, chircande de ischire chie fint custas pessones, aiant porrogàu pastores durgalesos e lugulesos chi paschiant in cussu locu. Po no illonghiare meda su contu apo picàu sas testimonias de unu durgalesu e unu lugulesu, fatas s’annu a pustis, in su 1824. Su primu si narat Antòni Loi, durgalesu, 40 annos de edade, e custu est su chi aiat naràu in su porrogu: «A sas nove de manzanu de primas dies de maju de su 1823, fipi colande in locu chi si narat Rughes, in sartu de Lula, torrande dae sa ‘esta de Santu Frantziscu e in su caminu mannu; a tretu de una chimbantina de metros, in su zassu chi li narant Sorrota, ch’apo ‘istu un ‘omine chi non connoschìo, currende a pè e chen’armas conca anùe fipi jeo, e ifatu sù un’ater’omine chi lu sizìat armàu de iscopete. Jeo l’apo ghetàu boche frimandelu e dimandandeli puite fit fuindesi; cuasi deretu che l’aiat sizìu intas su paesanu Juanni Marrocu de Nurri, su cale, arrennegàu, l’at dàu duas acchiccadas a costas chin s’iscopete, però s’est asseriàu deretu ca be fipi jeo. Bell’e deretu ch’est lompiu a caddu s’ateru paesanu Juanni ‘Esparru Taula, issu puru chin s’iscopete e unu fusile a duas cannas. Ifatu-ifatu apo ‘istu sos duos furisteris chin sos ateros paesanos, Lenardeddu Masuri e Austinu Nonne, chi si nch’est mortu como pacos meses, e m’ant contàu ca custos istranzos, paris chin su nuoresu, aiant isparàu a sos porcos e nd’ant mortu unu e fertu ateros e como los cheriant pacàos deretos chin deche iscudos. Sos istranzos si toddiant s’accusa narande ca aiant isparàu a sos puzones e ca porcos no nd’aiant mancu ‘istu; bidende ca sas cosas si poniant male si custos non lis pacant sos porcos e, intas ca jeo essende solu, pacu azudu lis podio dare, los apo cumbintos a pacare su chi lis fint pedinde; tando unu de issos at picàu e m’at postu in manos pacas munedas de prata chi jeo apo porriu a sos paesanos. Issos las ant contàs e bidende ca be mancàt tres reales ant pretesu intas cussos, e-i s’istranzu at picàu e lis at dàu un’ateru mesu iscudu, ma issos non l’ant torràu issecus sos duos reales pacaos in prùs. Picàu su inare lis ant torràu su caddu e-i su fusile a duas cannas. Tando sos paesanos si nche sont torràos a sa cuilarza de sos porcos chi ant in locu chi si narat Colovrai, chi s’acattat a mes’ora de caminu dae nue fimis».
Su ‘e duos porrogàos est Matteu Ruiu, 20 annos, lugulesu: «S’annu colàu fipi teracu pastore chin Nicolàu Porcu chi aiat su cuile in Sa Marchesa e po essere pretzisu in Colovrai. Essende bessìu dae sa mandra de sas berveches abiòra de sas undichi, apo acatàu su porcarzu Innassiu Deledda de Bitti, ma chi istat in Lula, chi fit dande cara a sos porcos suos e comente fimis arreonande tra nois sont colàos in su caminu mannu duos sennores chi nos ant saludàu, ma chene si frimare. Pacu tempus a pustis sont colàos duos durgalesos a iscopete e a leppa, e ifatu issoro, ateros duos armàos che-i sos primos, e nos ant dimandàu si fint colàos duos sennores a caddu. Lis amus rispostu ca emo e issos si sont postos a currere po los sizire. Cando nche los ant sizios, los ant maletrattaos a corfos e a imbertas e nois nos semus apresiàos po los difendere ca si nono cuddos zuchiant idea de los uchiere. Sos durgalesos nos ant naràu ca si meritànt sa morte po more ca issos lis aiant mortu unu porcu e fertos medas ateros, e nos ant dimandàu de nos aunire a issos ca in frimos in s’idea de los morrere. Nois nos semus negàos de los azuare e, antis, lis amus naràu ca fimis istàos bessios a distimonzos contra a issos; tando, cando amus bistu chi sos furisteris los precànt de lis sarvare sa vida, nos semus torràos issecus, pessande ca zai si diant essere istaos bennios a sas bonas, tant’e prùs ca che fit benniu un’ater’omine a caddu. Intèri sos de sa cussorza de sos de Lugula si fit ispainàa sa ‘oche chi esseret sa troppa de sos durgalesos Juanni ‘Esparru Taula, Lenardeddu Masuri, Austinu Nonne e Juanni Marrocu de Nurri».

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna - IMPRENTAS 2020-2021. LR 22/2018, art. 22

Correlati

Il nuovo shop di Sardegna Live

SardegnaLive mette in vendita una serie di prodotti tipici dell’Isola, scopri i cesti regalo, i prodotti per il corpo ed i gadget nel nostro shop online.

Scopri lo shop