Dorgali

S’amistade de Juanni Ghesparru Pira e Alberto La Marmora. Sa ‘e tres partes

Sos hontos de Sarbadore Monne iscrittos in limba Sarda

S’amistade  de Juanni Ghesparru Pira e Alberto La Marmora. Sa ‘e tres partes

Di: Carlo Crisponi


Che semmus arribaos a sa’ e tres partes de s’istoria hi Sarvadore Monne at iscrittu, cumintzat a hontare itte faina l’abiant fattu a la Marmora, pihande ispuntu dae su libru hi propriu La Marmora abiat iscrittu hontande su biazu in Sardinna.

In cussu mementu Alberto La Marmora (dae como in susu lu mutimus chin su lumene chi su cale at abarrare connotu in s’istoria) est unu capitanu de s’eserzitu e, pustis de s’accusa chi l’aiant fatu, che lu dispatzant dae s’icarrigu chi aiat e l’obricant a si nch’andare esiliau in Sardigna. Ma sa cosa a issu non li dispiachet meda ca in Sardigna fit zai andàu duos annos innantis, in su 1819, po piachere su e comente amantiòsu de connoschere de sa vida e sas cosas sardas: como chi s’acattat cundennàu a deppere abbarrare ineco, cheret sighire custu biazu de connoschessias in totu s’Isula, partinde dae Casteddu e fachende unu ziru bidda po ‘idda, aggrucande montes, rios, baddes e padentes, semper apuntandesi e iscriende tottu cussu chi bidet e li contat sa zente.
Sa die trinta aprile de s’annu 1823 est in Nuoro e, paris chi nd’unu teracu chi at batù dae su Piemonte, est chircande una pessone chi los acumpanzet po lis inditare sa caminera chi andat dae Nuoro conca a Tiniscole. Po sighire su contu como picamus cantu at iscritu, La Marmora etotu, in su libru “Voyage en Sardaigne”, inùe contat s’istoria de cussu chi at bistu e chi l’est capitàu. 
«In custu propiu biazu jeo fipi mofiu dae Nuoro tres dies apustis, diat essere su tres de maju de su 1823, chin s’idea de andare a Tiniscole, inùe m’aiant cumbidàu de andare a che colare carchi die in sa domo de su Sennore de sa ‘idda. Bessios dae Nuoro amus picàu s’iscala de Marreri e, pustis de duas oras de ‘alada, semus lompios i-nd’unu paris chi est abàu dae su riu de Isalle, chi tando ghettat a su riu d’Orosei. Sa codula de su rìu fit coloràa a festa dae sos neulàches, totu frorìos, chi bistos dae innedda fachiant un’isterrida ruja chi siziat s’àndala de su riu. A custos frores curriant nùes d’apes e, in mesu issoro, be fint sas merulas apiànas, chi las siziant po si nde paschere. Sicomente in cussu tempus jeo fipi istudiande sos puzones de s’aera, unu cumpanzu miu, su biadu de su prof. Bonelli, m’aiat precàu de dare cara a sas merulas apiànas de Sardigna, ca a issu li pariat chi b’aret carchi ratza nòa. S’ocasione fit bona; mi-nche fipi falàu dae caddu e mi fipi dàu a chircare custos puzones, e deretu aio isparàu sos duos corfos de su fusile a duas cannas, e tando ch’aio collìu sas duas merulas chi aio mortu, ponendelis in su pituli unu canzu de cotone po non bessiret sambene ca lis aiat apiu brutàu sas pinnas. In s’interi su teracu miu e-i su nuoresu chi nos inditàt su caminu, aiant sighìu a andare a dainnantis, gosi chi jeo mi nche fipi inneddàu dae issos, e non pessào a ateru petzi de nche los sizire illestrande su passu, chene pessare a torrare a garriare su fusile.
Jeo fipi tando solu, cando una tropa de otto o deche omines chi illestrànt su passu fachende su caminu chi fachìo jeo, mi nch’aiant sizìu. Jeo los aio bistos beninde, ma non mi soe afusàu, pessande ca issos arent apiu prus presse de mene, e non mi soe abizàu de nudda, si non cando unu corfu chin sa manica de su fusile m’at rutu a terra. Deretu sos ateros mi sone brinchiàos a pitu, chie a fusile, chie a leppa e chie chin sa pistola puntà a petorras; su fusile chi juchìo fit irgarriu e mi nche l’aiant picàu dae manos a fortza; e duncas non podìo facher’ateru petzi de chircare de allegare chin custa zente. In s’interi chi jeo fipi in terra, ateros duos de issos aiant sizìu e tentu su cumpanzu miu e-i su nuoresu, e nche los aiant torràos a costazu miu. I-nd’unu primu tempus non be resessiamus a nos cumprendere: jeo non cumprendìio su sardu e issos non cumprendìant a mimi. Totu cussu chi fipi resessiu a cumprendere non mi daiat cufortu, ca aìo cumpresu sas paraulas de un’omine - chi juchiat una cara che fera - chi menetandemi chi nd’una isciabola de cavalleria mi naràt: “che li cherzo secare sa conca”. 

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna - IMPRENTAS 2020-2021. LR 22/2018, art. 22

Correlati

Il nuovo shop di Sardegna Live

SardegnaLive mette in vendita una serie di prodotti tipici dell’Isola, scopri i cesti regalo, i prodotti per il corpo ed i gadget nel nostro shop online.

Scopri lo shop