Novas

S’istoria de s’amistade de su bandiu Corbeddu hin su Durgalesu Monne - Sa ‘e Himbe Partes

Sos hontos de Sarbadore Monne iscrittos in limba Sarda

S’istoria de s’amistade  de su bandiu Corbeddu hin su Durgalesu Monne - Sa ‘e Himbe Partes

Di: Carlo Crisponi


Su hontu est sighinde, non mancat meda a l’accabare, s’amistade de Monne e Corbeddu est sempre prus manna e in sa ‘e himbe partes hi azes a legher oe, azes a bier hantu s’azudavant a pare.

Sarbadore Monne ispiegat totu sos momentos hi sos duos amigos ant holau paris, cras azes a legher s’urtimu hantu ‘e s’istoria, sa ‘e ses partes.

 Allegande de Corbeddu non poto fachere a mancu de amentare intas ca, in s’istade de su 1894, fit bessìu in sa cronaca de sas primas pazinas de sos zornales italianos e istranzos, ca be fit resessìu a fachere una cosa chi non fint resessios sa zustissia e-i sos carabineris. 

Su Gruvennu Italianu l’aiat postu in mesu pedindeli de fachere illiberare unu Frantzesu, chi aiant secuestràu sos bandidos in sas montannas tra Aritzo e Seulo (innantis, sos secuestràos fint peri duos ma, unu, l’aiant illiberàu de ment’issoro). E Corbeddu, chene fachere pacare riscattu ne ateru, aiat cumbintu sos bandidos a l’illiberare, cussinnande su Frantzesu a sas autoridades de Nuoro. Po cust’atzione su Gruvennu de Roma li cheriat dare 20.000 de francos de premiu (chi po tempus de tando fit meda abberu), ma Corbeddu non l’aiat chertu e aiat fatu cambiu chi nd’unu premissu de deche dies de libertade, chi at a colare in Uliana joviande parentes, conoschentes e amicos de posada, e fachende festa chin totus. Intas Paule, cando aiat ischìu custa bella notissia, s’aiat isseddàu su caddu e fit tucàu deretu a Uliana, po si podere joviare in sa luche ‘e su sole (no in s’iscuru de sa rutta), e chene essere timende chi b’aret carabineris ovretandelos. 

Ma torrande semper a su cussideru chi Corbeddu aiat, siat chin sas autoridades comente chin sos ateros bandidos, cherzo amentare cust’ateru contu, inùe at a essere Paule a chircare su cumpanzu propiu po arranzare una chistione tra unu pastore Durgalesu e bandidos de Uliana. Totu fit cumentzàu a primos d’annu de su 1895, cando tra Durgali e Uliana b’aiat apiu un’iscambiu de furonzu de crapas.

 Innantis fint istàos sos Durgalesos a furare dae sos de Uliana e pacu tempus apustis, sos de Uliana fint lompios a su ‘e Durgali, a Orudè, chi est a lacana chin su cumonale Ulianesu, e dae cùe aiant furàu unu tazu de crapas chi juchiat in pastore unu tzertu Baddore Pira,  chi paschiat in terrinu de propriedade de Peppe Tropèa. Su pastore cando si fit abizàu ca mancant sas crapas, deretu si fit postu a las chircare e sizinde sa tratta dae Orudè che fit lompiu intas a Lanaitto, in su cumonale de Uliana. 

Cando Baddore Pira che fit bell’e lompiu anùe fint sas crapas, si li fint paràos a dainnantis duos Ulianesos, chi issu zai connoschiat ,  fint sos bandidos Pau e Congiu, chi lu menetant de torrare insecus e narandeli ca oramai sas crapas che fint furàs e non diant essere prùs torràs a Durgali. A mala gana a su pastore li tocat a furriare e torrat deretu a Durgali po nde dare contu a Peppe Tropèa, chi fit su mere de sas crapas. 

In cussos annos siat custu Peppe siat Paule Monni, fint ambos cussizeris cumonales in Durgali e tra issos tratant in bonu, in prùs Peppe ischiat intas de sa connoschessia tra Paule e Corbeddu e chin s’ispera chi l’aeret potiu dare azudu, mofet a lu chircare. Pustis chi l’at contàu su fattu chi fit capitàu, Peppe li dimandat si podiat allegare a Corbeddu, precandelu de si ponnere in mesu po li torrarent sas crapas. Paule li rispondet ca zai l’at apiu acumpanzàu a fachere cust’azoviu, ma tando si depiant allegare e cumbinare tra issos.

 Su cràs, chen’arveschere, Peppe e Paule fint zai in biazzu conca a Lanaitto, inùe Paule ischiat ca depiat chircare unu pastore Ulianesu chi l’aiat indissiàu Corbeddu, in casu chi aeret apiu calesisiat bisonzu. Chin sos indissios chi aiat che lompent a su cuile de custu pastore, e issu, cando aiat intesu chie fit e chie fit chircande, l’aiat naràu a abarrarent a intundu de su cuile, ca zai l’aiat apiu avisàu, si fit beru su chi l’aiat naràu, Corbeddu fit istàu benniu deretu. 

In tempus de pacu prùs de un’ora, Paule e Peppe aiant bistu ca b’aiat lompende tres omines, a manu a manu chi fint apresiandesi ant bistu deretu ca fit Corbeddu paris chin su pastore Ulianesu e un’ateru chi bestiat su costumene Orgolesu. Pustis chi si fint saludàos e chi si fint tiràos a una banda  in fundu de un’eliche  po s’allegare, Paule l’aiat naràu su motivu de sa bisita narandeli ca Peppe Tropèa li cheriat dimandare si podiat fachere carchi cosa po li torrarent sas crapas, chi comente l’aiat naràu su pastore Baddore Pira, las aiant in manos sos Ulianesos. Corbeddu aiat iscurtàu su contu e a sa fine aiat naràu: “si sa cosa est comente ses narande tue ti las depent torrare, ca issos ant irballàu a si fachere sizire e acattare chin sas crapas. Zai los apo a allegare e apo a fachere a ghetu chi bo las torrent”.

 Allegàu custu, Paule e Peppe fint andàos anùe fint sos caddos e aiant picàu sas bertulas, tando aiant bocàu pane, casu, sartitzu e binu, e si fint setios a inghiru po si gustarent totu paris. Cando fint mandicande e biende, Paule aiat ischìu intas ca su pastore Orgolesu si naràt Frantziscu Castangia,  issu puru fit bandidande. A sa fine, pustis una bon’iscuta de alligrìa e bonumore, si fint saludàos e donniunu aiat picàu su caminu a sa banda dae nùe fint bennios.

Corbeddu aiat mantesu sa paraula e, pacas dies apustis, sas crapas zai nanca fint torràs a su cuile de Orudè. Ma non fint colàs medas dies dae custu fatu cando Corbeddu e Castangia, paris chin Pau e Congiu e ateros cumpanzos issoro, in die 18 ‘e martu de su 1895, colande in s’oru de Uliana, in locu chi li narant Bonaera, fachent paris chi nd’una iscuadrillia de carabineris e be naschit un’isparatoria. Ruent corfàos mortalmente su bandidu Frantziscu Castangia e unu carabineri Sardu de 21 annos, chi si naràt Claudio Laconi. Bidende ca sas fertas de Castangia fint mannas e fit perdende sambene meda, sos cumpanzos innantis aiant proàu a lu meicare, fascandelu e chircande de tuponare sas fertas, ma cando ant bistu chi fit morindesiche, aiant arguìu una lettèra e nche l’aiant postu in pitu, tando nanca l'aiant picàu e che l'aiant torràu cuasi a Orgosolo, lassandelu apresu a una cresia, po chi sa familia l'aerent potiu interrare in sa 'idda sua. Intas po su carabineri Laconi sa sorte fit istàa mala e mancari sos ateros carabineris l’aerent collìu e torràu deretu a Uliana po lu podere meicare  issu puru c’aiat sas dies accabàs e at a morrere su cràs, 19 de martu.  

                                                          SIGHIT…………..

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna - IMPRENTAS 2020-2021. LR 22/2018, art. 22

Correlati

Il nuovo shop di Sardegna Live

SardegnaLive mette in vendita una serie di prodotti tipici dell’Isola, scopri i cesti regalo, i prodotti per il corpo ed i gadget nel nostro shop online.

Scopri lo shop