Oe azes a legher  sa ‘e bator partes, inube su hontu  hambiat unu pahu, si holat dae sa bida militare a hussa tzivile, inube sos duos amihos ant a torrare a faher sa bida hi abiant lassau innantis de moer sordaos.

Ant a sigher a fahe onziunu su propiu mestieri, ma carchi hosa in d’unu de sos duos at a hambiare po semper.

Leghiebos sa ‘e battor partes e azes a bier hi hustu hontu est semper prus interessante, cras azes a legher sa ‘e himbe partes.

Cunzamus ineco sa vida militare e bintramus in cussa tzivile, cando sos duos sordados sont ghiràos a sas biddas issoro, e donniunu torrat a picare s’arte chi aiat lassàu annos innantis, sia chin su bestiamene e siat chin sa massarìa. S’amistade chi est naschìa cando fin sordadande s’at a mantennere semper bìa, e cando capitat chi unu de sos duos che colat in Uliana o in Durgali, s’amentat semper de su cumpanzu e andat a lu compudare. Capitat gosi chi  in s’annu 1875, Paule Monni, si cojuat e Corbeddu cumbidàu a sa festa, non fachet a mancu de andare a lu bisitare, juchendeli intas unu donu a comente si costumàvat tando. Corbeddu est un’omine balente, de bona carena, abile e forte, ma l’agradat peri sa cumpannia e sas festas, e cando be sont sos ballos no abarrat chene cumbidare carchi pitzinna a un’inghiru ‘e ballu. Sa vida sua però  chi intas a su 1879 fit istàda alligra e chene pessamentos, in cuss’annu cambiat a corfu, ca si bidet acusàu inzustamente de che aere furàu un ‘oe. 

In cussu tempus, intas chene protzessu, be fit deretu s’arrestu e a pustis cheriat a irvetare su rebatimentu inùe podiat essere illiberàu o cundennàu. Corbeddu, no atzetande su pritzipiu de s’arrestu chene protzessu, non at peruna idea de bintrare a presone, duncas, di dat a bandidare. 

A printzipiu est solu e chircat s’apozu e i s’ampàru de sas pessones chi ischit de si podere fidare, siat in Uliana comente in Orgosolo e Durgali, tramudandesi dae unu locu a s’ateru e chircande semper de non fachere paris chin sas zustissia, siat po no l’arrestarent e siat ca non cheriat isparare contra a sos carabineris.

 Carchi mese apustis chi fit bandidande, e chi s’acatat in su sartu de Durgali, aiat mandàu unu cumpanzu a chircare s’amicu Paule, po li narrere ca lu cheriat zoviare. Paule, cando at ischìu su motivu puite lu fit chircande, at pessàu deretu a comente l’azuare chene chi issu si nd’aeret accusas dae sa zustissia po l’aeret amparàu e po su mementu, li narat a custa pessone ca si diant essere istàos bistos a su sero e chi l’irvetarent in s’oru ‘e sa ‘iida apresu a sa cresia de Balubirde. 

Cando che fit iscuricàu mannu, Paule fit bessiu dae domo sua chin su caddu, garriàu chi nd’una bertula prena de pane, casu, lardu, sartitzu e intas unu barrile de ‘inu, aiat picau su caminu chi andat conca a Baluvirde e cando fit colande in sa pinna de sa cresia aiat ghetàu unu fruschiu, comente aiat intesu sa risposta si fit frimàu irvetande de si joviare chin Corbeddu. 

A pacu tretu dae cùe bi fit issu, dae palas de unu murale, fint bessios a campu Corbeddu paris chin s’amicu chi l’aiat mandàu, a pustis chi si fint saludàos aiant sighìu su caminu chi andat a sa cresia de Santu Juanni de “Su ‘Anzu” (apresu a Ispinigoli). Pacu tretu innantis de arribare a custa cresia, Paule aiat unu terrinu chi imperàt po pasculu de bestiamene, inùe ischiat ca b’aiat un ruta, bene cuàda e isticchìa dae matas de chessa e d’ozastru e ca fit su locu sicuru po si joviare e po colare una die paris, in intro ‘e sa ruta si podiat intas alluere su ‘ocu, siat po si caentare e siat po cochere cosa ‘e mandicare, chene essere bistos dae nissunu.

Dae sa ‘orta, cussa ruta at a essere po issos su joviadorzu sicuru, inùe s’ant a poder bider e colare intas duas o tres dies paris, amentande su tempus colàu e allegande de su tempus benidore, ma mai chi Corbeddu apet naràu de si cherrere deposare: “No isco cantu apo a durare ne cando apo a morrere, ma a mie su chi importat est sa libertade, no a bivere in galera! Menzus a bivere liberu che puzone in s’aera, chi non che puzone in gabbia!”.

Custu est su pessamentu sùo, frimu in custos printzìpios, Corbeddu si rassinnat a colare sa vida comente sas feras, semper in sa matta e fuinde a sa zustissia ca lu chircant a die e a notte, sia chin sos carabineris, siat ponendeli intas unu tallone de pacare a chie azuat a l’arrestare o a lu morrere. Custu est su motivu po su cale sos bandidos non abarrant medas dies in su propiu locu, ma sont obrigaòs a si tramudare dae una banda a s’atera, semper apozandesi a pessones chi ischint de si podere fidare. 

Ma su ‘inare aggradat a sos omines e, una die, paret chi unu tzertu Satgia apet dàu s’indissiu a sa zustissia po lu podere arrestare o uchiere. Sa die 6 de maju de su 1883, Corbeddu est paris chin su pastore orgolesu Antòni Rubanu, in su sartu Ulianesu, in locu chi li narant “S’Adde de sa Figu”, e sont accurtzu a unu cuile cando arribant sos carabineris e cumentzant a isparare. Sont inghiràos dae donnia banda e Corbeddu, cando at bistu ca ant corfàu a morte a Rubanu, be resessit a si nch’essire dae s’inghiradu e a si fuire.

 Dae cust’esperiessia at a bessire galu prùs detzisu de non si deposare, intas ca unu mese innantis, in sa presone de Aristanis fit mortu su frade chi si naràt Sarvadore, e aiat cumpresu intas ca si dopiat fachere rispettare e timere dae sas pessones ispias e traitores. Sa prima cosa chi si ponet in coro est de ischire chie l’at bendidu a sa zustissia e s’atera est de li dare una paca prùs manna chi non b’apat dinare chi la potat comporare, sa morte. Una ‘orta chi aiat ischìu ca chie l’aiat traitu fit custu Satgia, cumentzat a l’ovretare, irvetande s’ocasione de lu podere isparare. 

Non che colat tempus meda e, una die chi Satgia fit andande dae Uliana a Orgosolo, paris chin ateras duas pessones Ulianesas, Corbeddu (ca intas issu aiat zente chi li fachiat sas sulàdas), s’impostat a mesu caminu, cando li colat in dainantis l’isparat chene piedade. 

Po custa morte sa zustissia at accusare sas duas pessones chi fint paris chin Satgia e las aiat intas arrestàs ma cando fit cumentzàu su protzessu si fit presentàu a su Tribunale su Zuighe Contziliadore de Orgosolo, bocande una decraratzione zuràa in cara de duos distimonzos, inùe Corbeddu naràt ca fit issu su mortore de Satgia e ca sos duos imputàos fint innossentes. Su Tribunale aiat deretu illiberàu sos duos arrestàos, ma cust’atzione l’at a dare galu prùs fama comente bandidu e intas comente omine d’onore, ca s’aiat ghetàu sas curpas illiberande duos innossentes. In prùs, chin custa morte, fit dande un’avertensia a calicunu chi podiat juchere galu idea mala de lu torrare a bendere a sa zustissia! 

                                                                 SIGHIT……………..

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna - IMPRENTAS 2020-2021. LR 22/2018, art. 22